کد مطلب:26022 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

دستورات قرآني، در زمينه خدمت به مردم را بيان كنيد و پيامدهاي مثبت دنيايي و آخرتي آن را توضيح دهيد؟

با توجه به مفهوم نهضت خدمترساني و خدمت به مردم، كه عام بوده و هم خدمت رساني از جانب مسئولان و كارگزاران حكومتي را شامل شده و هم خدمت رساني اقشار مردم نسبت به يكديگر را، چند مطلب قابل ذكر است:

1. خدمت، تنها در حوزه خدمات اقتصادي، صنعتي و يا خدمات اجتماعي به مردم، خلاصه نميشود، بلكه اين واژه، خدمات فرهنگي، تربيتي و نظامي يا انتظامي و حتي خدمات قضائي را نيز شامل ميگردد.

بنابر اين، ميتوان گفت: قرآن كريم، بزرگترين خدمت را همان خدمت فرهنگي انبيأ الهي به مردم ميشمارد، پيامبراني كه هر يك در راه هدايت مردم به سوي حق از هيچ چيز دريغ نكرده و تمامي آزارها را تحمل نموده و تا پاي جان، براي اقامه دين الهي ايستادند. بزرگترين خدمت آنان، همان تزكيه و تعليم انسانها و هدايت آنان از تاريكي جهان و كفر به سوي نور بوده، خداوند ميفرمايد: او كسي است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولي از خودشان بر انگيخت كه آياتش را بر آنها ميخواند و آنها را تزكيه كرده و به آنان كتاب ]قرآن[ و حكمت ميآموزد، هر چند پيش از آن در گمراهي آشكاري بودند. (جمعه، 2)(ملاحظه كنيد بقره، 129 و 151.)

در همين راستا، يكي ديگر از خدمات سياسي، فرهنگي آنان، آزادي انسانها، از بند اسارت بوده; ميفرمايد: ويَضَعُ عَنهُم اِصرَهُم والاَغلـَلَ الَّتي كانَت عَلَيهِم; (اعراف، 157) و بارهاي سنگين و زنجيرهايي را كه به آنها بود ]از دوش و گردنشان[ بر ميدارد.(ر. ك: تفسير موضوعي، پيام قرآن، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 7، ص 25، نشر مطبوعاتي هدف.)

2. افزون بر مطلب فوق، در مورد خدمت به مردم در قرآن كريم، به چند دسته از آيات ميتوان اشاره كرد:

الف) آيه تعاون; ميفرمايد: وتَعاونوا عَلَي البِرِّ والتَّقويَ ولا تَعاونوا عَلَي الاِثمِ والعُدوَنِ; (مائده، 2) ]و همواره[ در راه نيكي و پرهيزكاري با هم تعاون كنيد و ]هرگز[ در راه گناه و تعدّي، هم كار يك ديگر نباشيد.

روشن است كه خدمت به مردم، نوعي تعاون و هم كاري با آنان در رفع مشكلات آنها است.

ب) آيه احسان; ميفرمايد: واَحسِنوا اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ المُحسِنين; (بقره، 195) و نيكي كنيد كه خداوند، نيكوكاران را دوست دارد.

]ملاحظه كنيد: (اسرأ، 7); (يونس، 26); (قصص، 77)[ روشن است كه خدمت كردن به مردم، يكي از مصاديق نيكي كردن به آنها است

ج) آية انفاق; خداوند، در آيات بسياري سفارش به اين امر ميفرمايد و يكي از اوصاف پرهيزكاران را انفاق در حال توانگري و تنگدستي معرفي كرده ميفرمايد: بهشتي كه وسعت آن آسمانها و زمين است، براي پرهيزكاران آماده شده است # همانها كه در توانگري و تنگدستي، انفاق ميكنند. (آل عمران، 133 و 134) هر چند انفاق، داراي اقسام و درجههاي مختلفي است، كه يك نوع آن صدقه، زكات و خمس است، كه از نوع انفاق مالي است و نوع ديگر انفاق جان و يا انفاق وقت ميباشد، به هر جهت انفاق و رسيدگي به محرومان و مساكين، يكي از بزرگترين خدمت اجتماعي به مردم است. ]ملاحظه كنيد: (بقره، 267); (توبه، 103); (ذاريات، 19).[

د) آية اطعام; قرآن كريم، يكي از عوامل مهمّ عبور از گردنه دشوار قيامت را اطعام دادن شمرده ميفرمايد: و تو نميداني آن گردنه چيست! آزاد كردن بردهاي # يا غذا دادن در روز گرسنگي # يتيمي از خويشاوندان # يا مستمندي خاك نشين را. (بلد، 12 ـ 16) و در مقابل، اطعام نكردن و عدم رسيدگي به مستمندان را يكي از عوامل رفتن به جهنم محسوب فرموده.]ملاحظه كنيد: (مدثّر، 42 ـ 44).[

'û) آية قرض الحسنه; خداوند قرض الحسنه به مردم را قرض به خود قلمداد كرده و ميفرمايد: مَن ذَا الَّذي يُقرِضُ اللّهَ قَرضـًا حَسَنـًا فَيُضـَعِفَهُ لَهُ اَضعافـًا كَثيرَةً; (بقره، 249) كيست كه به خدا قرض الحسنهاي دهد، (و از اموالي كه خدا به او بخشيده، انفاق كند) تا آن را براي او، چندين برابر كند؟

و) امر به معروف و نهي از منكر; يكي ديگر از مصاديق خدمت فرهنگي تربيتي، به مردم را ميتوان اين مورد شمرد; زيرا افزون بر جلوگيري فساد و فحشا و اعمال زشت در ميان جامعه، يك نوع آرامش و امنيّت اجتماعي را، براي مردم به ارمغان ميآورد; خداوند ميفرمايد: كُنتُم خَيرَ اُمَّةٍ اُخرِجَت لِلنّاسِ تَأمُرونَ بِالمَعروفِ وتَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ وتُؤمِنونَ بِاللّهِ; (آل عمران، 110) شما بهترين امتي هستيد كه براي مردم پديدار شدهايد; ]چه اين كه[ به كار پسنديده فرمان ميدهيد و از كار ناپسند باز ميداريد و به خدا ايمان داريد. كه اين در واقع يك وظيفه عمومي تمام اقشار جامعه ميباشد و از طرفي از شئون و وظايف حكومت اسلامي و كارگزاران آن است، در مواردي كه نياز به شدت عمل دارد.(ر. ك: تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 3، ص 35، دارالكتب الاسلامية.)

م) آية ايثار: خداوند در مدح انصار چنين ميفرمايد: آنان كساني را كه به سويشان هجرت كنند درست دارند و دل خود نيازي به آن چه كه مهاجرين داده شده احساس نميكنند و آنها را بر خود مقدم ميدارند هر چند خودشان بسيار نيازمند باشند.(حشر،9)

3. در قرآن مجيد، آياتي بيانگر اين معنا است كه برخي از انبيأ:، افزون بر وظيفه تبليغي و خدمت هدايتگري مردم، خدمات ديگري نيز داشتهاند، كه بخشي از آن عبارت است:

الف) زره سازي حضرت داوود7; ميفرمايد: وعَلَّمنـَهُ صَنعَةَ لَبوسٍ لَكُم لِتُحصِنَكُم مِن بَأسِكُم فَهَل اَنتُم شـَكِرون; (انبيأ، 80) و ساختن زره را به خاطر شما به او تعليم داديم، تا شما را در چنگهايتان حفظ كند، آيا شكر گزار (اين نعمتهاي خدا) هستيد؟

ب) خزانه داري حضرت يوسف; ميفرمايد: (يوسف) گفت: مرا سرپرست خزاين سرزمين (مصر) قرار ده، كه نگهدارنده و آگاهم. و اين گونه ما به يوسف در سرزمين (مصر) قدرت داديم. (يوسف، 55 ـ 56) حضرتيوسف، در جريان كمك به مردم و مديريت بحران اقتصادي شديدي كه كشور مصر را تحديد ميكرد، به ياري مستضعفان شتافت تا از تبعيضها بكاهد و حق مظلومان را از ظالمان بستاند و به وضع آن كشور سروسامان بخشد.(رجوع كنيد: تفسير نمونه، همان، ج 10، ص 5.)

ج) خدمت رساني حضرت موسيبه دختران حضرت شعيب; قرآن ميفرمايد: فَسَقيَ لَهُما ثُمَّ تَوَلّيَ اِلَي الظِّـلِّ; (قصص، 24) موسي براي (گوسفندانِ) آن دو زن، آب كشيد، سپس رو به سايه آورد. كه و به وسيله اين خدمت، فصل تازهاي در زندگاني حضرت موسيگشوده شد.

د) قرآن كريم، يكي از اهداف مهم نهضت انبيأ را برقراري و بسط عدالت اجتماعي در ميان مردم ذكر كرده ]حديد،25[ و يكي از وظايف آنان را رفع اختلاف و قضاوت و داوري بين مردم، بيان ميدارد; ميفرمايد: خداوند، پيامبران را برانگيخت، تا مردم را بشارت و بيم دهند و كتاب آسماني، كه به سوي حق دعوت ميكرد را، با آنان نازل نمود تا در ميان مردم، در آن چه اختلاف داشتند داوري كند. (بقره، 213) و يكي از دستورهايش به حضرت داوود اين است: اي داوود! ما تو را خليفه ]و نماينده خود[ در زمين قرار داديم، پس در ميان مردم به حق داوري كن. (ص،26) بنابر اين، يكي از راههاي خدمت رساني به مردم، خدمت قضائي است.(ر. ك: تفسير موضوعي پيام قرآن، همان، ج 7، ص 31 / تفسير نمونه، همان، ج 19، ص 261.)

'û ) در قرآن، از خدمات ذوالقرنين نيز سخن به ميان آمده ـ هر چند او از انبيأ الهي نيست ـ در بخشي از آيات به ظلم ستيزي او اشاره شد و در بخش ديگر به بيان سدسازي او در برابر هجوم قوم يأجوج و مأجوج ميپردازد و ميفرمايد: (ذوالقرنين گفت:) قطعات بزرگ آهن را براي من بياوريد (و آنها را به روي هم چيند) تا كاملاً ميان دو كوه را پوشانيد، سپس، گفت: (آتش در اطراف آن بيافروزيد و) در آتش بدميد. (آنها دميدند) تا قطعات آهن را سرخ و گداخته كرد، گفت (اكنون) مس ذوب شده براي من بياوريد تا به روي آن بريزم. (كهف، 96)(رجوع كنيد به: تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 12، ص 523 ـ 552، دارالكتب الاسلامية.)

4. در آياتي از قرآن كريم، خداوند انسانها را تشويق به كار و تلاش فرموده است و بديهي است كه خدمت به مردم در ضمن كار و تلاش است; ميفرمايد: او كسي است كه دريا را مسخّر (شما) ساخت تا از آن، گوشت تازه بخوريد و زيوري براي پوشيدن (مانند مرواريد) از آن استخراج كنيد و كشتيها را ميبيني كه سينه دريا را ميشكافند تا شما (به تجارت پردازيد و) از فضل خدا بهره گيريد، شايد شكر نعمتهاي او را به جاي آوريد. (نحل، 14)(ر. ك: (فاطر، 12); (اسرأ، 12); (قصص، 73).) قرآن كريم، تلاش براي معاش و خدمت به مردم را همرديف جهاد در راه خدا بيان ميكند; ميفرمايد: گروهي ديگر براي به دست آوردن فضل الهي (و كسب روزي و خدمت به مردم) به سفر ميروند و گروهي ديگر در راه خدا جهاد ميكنند... (مزمل، 20) و اين اهميت اسلام به اين موضوع را نشان ميدهد.(ر. ك: تفسير نمونه، همان، ج 25، ص 200 و ج 9، ص 21.)

در سيرة انبيأ و اوليأ خداوند، ميخوانيم كه آنان با كار و تلاش خويش و ارائه خدمتي به مردم، ارتزاق ميكردند; مثلاً در حديثي از امام عليميخوانيم كه: حضرت داوود7 با دست خويش، از برگ خرما بوريا ميبافت و به همنشينانش ميگفت: كدام يك از شما براي فروش آن، مرا ياري ميكند؟ و آن گاه، از بهاي آن، قرص نان جو ميخورد.(نهج البلاغه، خطبة 160.) و يا حضرت ادريسو يا لقمان دو زندگي ميكردند.(رجوع كنيد به: توسعه اقتصادي بر پايه قرآن و حديث، محمد محمدي ريشهري، ترجمه سيدابوالقاسم حسيني (ژرقا)، ج 1، ص 182 ـ 250، دارالحديث.)

افزون بر اين، در روايات اهل بيت: سفارش اكيدي نسبت به بجاآوردن درخواست برادران ايماني شده، به طوري كه يكي از مهمترين حقوق برادري، در پي حوايج و خدمت به مردم شمرده شده است. كه پرداختن به آن خارج از اين پاسخ نامه ميباشد. فقط به روايتي از جميل بسنده ميكنيم كه از امام صادقنقل ميكند: مؤمنان خدمت كار يكديگرند، (جميل گويد:) عرض كردم: چگونه خدمتكار يكديگرند؟ فرمود: به يكديگر سود ميرسانند.( اصول كافي، ثقةالاسلام كليني ـ رحمه الله ـ ج 2، ص 167، ح 9، دارالتعارف/ رجوع كنيد: ميزان الحكمة، محمدمحمدي ريشهري، ترجمه جميد رضا شيخي، ج 3، ص 1377، دارالحديث/ الف حديث في المؤمن، شيخ هادي نجفي، نشر جامعه مدرسين حوزه علميه قم/ مستدرك الوسايل، محدث نوري ـ رحمه الله ـ، ج 9، ص 50، نشر مؤسسه آل البيت.)

5. پيامدهاي دنيوي و اخروي خدمت به مردم: از آن جا كه زندگي بشر، به طور اجتماعي است و با توجه به مختلف بودن استعداد و توان و ذوق هر فرد اجتماع در زمينههاي مختلف، ناگزير از تعامل صحيح افراد يك جامعه با هم هستيم و اين همان در خدمت يكديگر بودن و تعاون داشتن در زمينههاي مختلف را ميطلبد. قرآن كريم در اين مورد ميفرمايد: نَحنُ قَسَمنا بَينَهُم مَعيشَتَهُم فِي الحَيوَةِ الدُّنيا ورَفَعنا بَعضَهُم فَوقَ بَعضٍ دَرَجـَتٍ لِيَتَّخِذَ بَعضُهُم بَعضـًا سُخريـًّا; (زخرف، 32)، معيشت آنها را در زندگي دنيا، در ميان آنها تقسيم كرديم و بعضي را بر بعضي برتري داديم تا يكديگر را مسخّر كرده (و با هم تعاون و خدمت نمايند).

در مورد پيامدهاي دنيوي خدمت رساني به مردم، ميتوان گفت: از برخي آيات قرآن كريم چنين استفاده ميشود كه خداوند براي مردم آرامش، امنيت، رفاه را در اين دنيا ميخواهد، تا در سايه آنها به عبادت و بندگي خداوند بپردازد و از همين روست كه آسمانها و زمين را مسخّر انسان قرار ميدهد.

خدمات مالي به انسانها، كمترين پيامدش در اين دنيا، رفع نياز مندي مستمندان و درماندگان است، افزون بر اين كه يك حالت قرب معنوي را در همين دنيا، براي خادمين آن به دنبال دارد. و همچنين است در مورد خدمات فرهنگي كه سعادت دنيوي را به همراه داشته و يك نوع آرامش روحي و رواني به انسانها عطأ ميكند.

پيامدهاي اخروي آن، با توجه به آيات و روايات، بهشت جاويدان است (البته اگر براي خدا باشد) و تمام ثوابهاي مطرح شده براي انفاق و قرض الحسنة و صدقه و جهاد در راه نجات مستضعفان و... را ميتوان به عنوان پيامدهاي اخروي بيان داشت.

در روايتي از رسول اكرمآمده است: هر مسلماني كه گروهي از مسلمانان را خدمت كند، خد